Üç temel Psikolojik İlk Yardım ilkesi; izlemek, dinlemek ve bağlantı kurmaktır. Bu eylem ilkeleri, bir kriz durumuna nasıl bakacağınız ve alana güvenle nasıl gireceğiniz, etkilenen insanlara nasıl yaklaşacağınız, onların ihtiyaçlarını nasıl anlayacağınız ve onları pratik destek ve bilgiye nasıl ulaştıracağınız konusunda rehberlik edecektir.
İzle;
· Güvenliği kontrol edin.
· Acil temel ihtiyaçları olan kişileri kontrol edin.
· Ciddi stres tepkileri gösteren insanları kontrol edin.
Dinle;
· Desteğe ihtiyacı olabilecek insanlara yaklaşın,
· İnsanların ihtiyaç ve kaygılarını sorun,
· İnsanları dinleyin ve sakinleşmelerine yardımcı olun.
Bağ Kur;
insanların temel ihtiyaçlarını bildirmelerine ve hizmetlere ulaşmalarına yardım edin. Problemleriyle baş etmelerine yardım edin.
Bilgi verin.
İnsanların sevdikleriyle bağlantı kurmasına ve sosyal destek sağlamasına yardım edin.
İzle;
· Güvenliği kontrol edin.
· Acil temel ihtiyaçları olan kişileri kontrol edin.
· Ciddi stres tepkileri gösteren insanları kontrol edin.
Kriz durumları hızla değişebilir. Kriz alanına girmeden önce öğrendiğinizden farklı bir ortamla karşılaşabilirsiniz. Bundan dolayı yardım sunmadan önce biraz durup — birkaç dakika bile olsa— etrafınıza bakın.
Hazırlık için zaman bulamadan, birden bire kendinizi bir kriz durumunda bulursanız, sadece hızlı bir göz atmak bile yeterli olabilir. Bu dakikalar sakinleşmeniz, güvende olmanız ve harekete geçmeden önce düşünmeniz için bir fırsat verecektir. Aşağıdaki tabloda, çevrenizi "izlerken" göz önünde bulunduracağınız sorular ve önemli mesajlar verilmiştir.
|
İzleyin
|
Sorular
|
Önemli Mesajlar
|
|
Güvenlik
|
Çevrede çatışma, hasarlı yollar,
güvenli olmayan binalar, yangın
veya sel gibi tehlikeler var mı?
Kendinize ve başkalarına
zarar vermeden orada kalabilir
misiniz?
|
Eğer kriz alanının güvenliğinden emin değilseniz alana girmeyin, ihtiyacı olan insanlara yardım için çabalayın. Mümkünse, kaygılı insanlarla güvenli bir mesafeden iletişim kurun.
|
|
Acil temel
ihtiyacı
olanlar
|
Ciddi biçimde yaralanmış ve
acil tıbbi desteğe ihtiyaç duyan
biri var mı?
Enkaz altında ya da tehlikeli
bir durumda olup kurtarılması
gereken biri var mı?
Acil temel ihtiyacı olan biri
var mı (Hava şartlarına uygun
olmayan ya da yırtık kıyafetler
giyinen) ?
Kimler temel hizmetlere ulaşma
yardımına ve ayrımcılık ve
şiddetten korunmak için özel
ilgiye ihtiyaç duyabilir?
Yardım etmek için çevremde
ulaşılabilir başka kimler var?
|
Rolünüzü bilin ve özel yardıma ihtiyacı olan veya açık acil temel ihtiyaçları olan insanlara yardım sağlamaya çalışın.
Ciddi biçimde yaralanmış kişileri
tıbbi personele ya da ilk yardım
eğitimi almış kişilere
yönlendirin.
|
|
Ciddi stres
tepkileri
gösterenler
|
Aşırı üzgün görünen, kendi
kendine hareket edemeyen,
başkalarına tepki vermeyen ya da şokta olan birileri var mı?
En çok stres altında olan kişiler
nerede ve kimler?
|
Psikolojik İlk Yardım' dan kimlerin yararlanabileceğini ve en iyi nasıl yardım edebileceğinizi göz önünde bulundurun.
|
İnsanlar kriz durumuna çeşitli şekillerde tepki verebilirler. Krize gösterilen bazı stres tepkileri aşağıda listelenmiştir:
· Fiziksel belirtiler (örneğin titreme, baş ağrısı, çok yorgun hissetmek, iştah kaybı, ağrı ve sızı)
· Ağlama, üzüntü, depresif duygu durumu, yas
· Kaygı, korku
· Tetikte veya gergin olmak
· Kötü şeyler olacağı konusunda endişelenme
· Uykusuzluk, kâbus görme
· Sinirlilik, öfke
· Suçluluk, utanç (örneğin, yaşadıkları için veya diğerlerini koruyamadıkları veya yardım edemedikleri için)
· Kafa karışıklığı, duygusal hissizlik veya gerçek dışı hissetmek veya bir şaşkınlık içinde olmak
· İçine kapanık veya çok durgun (hareket etmeyecek kadar) görünmek
· Başkalarına tepki vermemek, hiç konuşmamak
· Yönelim kaybı (örneğin, ismini, nereli olduğunu veya ne yaptığını bilmemek)
· Kendilerine ya da çocuklarına bakamamak (örneğin, yememek, içmemek ya da basit kararlar verememek)
Bazı insanlar orta düzeyde stres yaşayabilir ya da hiç stres yaşamıyor olmayabilir.
Çoğu insan, özellikle temel ihtiyaçları giderildiğinde ve çevredekilerden veya Psikolojik İlk Yardım’dan destek aldıklarında zamanla iyileşecektir. Bununla birlikte ciddi veya uzun süreli stres tepkileri gösterenler, özellikle günlük yaşam işlevlerini yerine getiremeyenler, kendileri veya başkaları için tehlike oluşturanlar, Psikolojik İlk Yardım’dan daha fazla desteğe ihtiyaç duyabilirler. Ciddi stres tepkileri gösteren insanların yalnız kalmamalarına ve tepkileri geçinceye kadar sağlık personeli, yerel liderler veya alandaki diğer ekip üyelerinden yardım bulana kadar güvende kalmalarına özen gösterin.
Ayrıca, bakım ve güvenlik için özel ilgiye ihtiyaç duyabilecek insanları bulmaya çalışın:
Kriz Durumunda Özel İlgiye İhtiyaç Duyabilecek Kişiler
Çocuklar —ergenler dâhil— özellikle ailelerinden ayrılmış olanlar istismar ve kötüye kullanıma karşı korumaya ihtiyaç duyarlar. Ayrıca çocuklar, bakımları ve temel ihtiyaçlarının giderilmesi için çevrelerindekilerin yardımına ihtiyaç duyarlar.
Fiziksel ve zihinsel yetersizlikleri olanlar güvenli bir yerde barınmak, istismardan korunmak ve tıbbi yardım ya da diğer hizmetlere ulaşabilmek için özel yardıma ihtiyaç duyabilirler. Yaşlılar, hamileler, ciddi ruhsal bozuklukları olanlar, görme ve duyma güçlüğü yaşayanlar da bu gruba dâhildir.
Kadınlar ya da bazı etnik gruplar gibi ayrımcılık veya şiddet riski altında olan kişiler, kriz durumunda güvende olmak için özel bir korumaya ve hizmetlere ulaşmak için desteğe ihtiyaç duyabilirler.
Dinle;
· Desteğe ihtiyacı olabilecek insanlara yaklaşın,
· İnsanların ihtiyaç ve kaygılarını sorun,
· İnsanları dinleyin ve sakinleşmelerine yardımcı olun.
Yardım ettiğiniz kişileri uygun biçimde dinlemek; durumlarını ve ihtiyaçlarını anlamanız, sakinleşmelerine yardımcı olabilmeniz ve uygun yardımı verebilmeniz için önemlidir.
· Gözlerle dinlemek
· Kulaklarla dinlemek
· Kalple dinlemek
· Tüm dikkati konuşan kişiye verebilmek
· Kaygılarını gerçekten duymak
· İlgilenerek ve saygı göstererek dinlemek
1). Desteğe ihtiyacı Olabilecek İnsanlara Yaklaşın:
· İnsanlara saygılı ve kültürlerine uygun bir biçimde yaklaşın.
· Kendinizi isminiz ve kuruluşunuzla tanıtın.
· Yardım sağlayıp sağlayamayacağınızı sorun.
· Eğer mümkünse, konuşmak için güvenli ve sessiz bir yer bulun
· Kişinin rahat hissetmesine yardım edin, örneğin mümkünse bir bardak su verin.
· Kişiyi güvende tutmaya çalışın:
o Eğer yapmak güvenli ise kişiyi hemen tehlikeden uzaklaştırın.
o Kişinin mahremiyeti ve saygınlığı için kişiyi medyaya maruz kalmaktan koruyun.
o Eğer kişi çok stresliyse, yalnız kalmadıklarından emin olmaya çalışın.
2). İnsanların İhtiyaçları ve Kaygılarını Sorun:
· Elbiseleri yırtılmış biri için örtü veya battaniye gibi bazı ihtiyaçlar açık olmasına rağmen, daima kişinin neye ihtiyacı olduğunu ve kaygılarının neler olduğunu sorun.
· Onlar için o sırada neyin önemli olduğunu bulun ve önceliklerini belirlemelerine yardımcı olun.
3). İnsanları dinleyin ve Sakinleşmelerine Yardımcı Olun:
· Kişiye yakın kalın.
· Kişinin konuşması için baskı yapmayın.
· Olanlar hakkında konuşmak isterlerse dinleyin.
· Çok üzüntülülerse sakinleşmelerine yardımcı olun ve yalnız olmadıklarından emin olmaya çalışın.
İnsanların Sakinleşmelerine Yardımcı Olun
Bir kriz durumunda bazı insanlar çok kaygılı veya üzgün olabilirler. Karmaşık hisler içinde olabilirler ve sarsılma, titreme, nefes darlığı veya kalp çarpıntısı gibi bazı fiziksel tepkiler gösterebilirler. Aşağıda yoğun stres yaşayan insanların zihin ve bedenlerini sakinleştirmek için bazı teknikler verilmiştir:
· Ses tonunuzu sakin ve yumuşak tutun.
· Kültürel olarak uygunsa, konuştuğunuz kişiyle göz kontağı kurun,
· İnsanlara onlara yardım için orada olduğunuzu hatırlatın. Eğer doğruysa, güvende olduklarını hatırlatın.
· Kişi gerçeklikle ve çevresiyle bağının koptuğunu hissederse, kişinin kendisiyle ve çevresiyle bağlantı kurmasına yardım edilebilir. Bunun için aşağıdakileri isteyin:
o Ayağını yere koymasını ve zemini hissetmesini isteyin.
o Parmakları ya da elleriyle hafifçe kucaklarına vurmasını isteyin.
o Çevrelerinde gördükleri, duydukları veya hissettikleri stres yaratmayan
şeylerin farkına varmalarım sağlayın. Gördükleri ve duyduklarının ne
olduğunu size söylemelerini isteyin.
o Nefeslerine odaklanmalarını ve yavaşça nefes almalarım isteyin.
Bağ Kur:
· İnsanların temel ihtiyaçlarını bildirmelerine ve hizmetlere ulaşmalarına yardım edin.
· Problemleriyle baş etmelerine yardım edin.
· Bilgi verin.
· İnsanların sevdikleriyle bağlantı kurmasına ve sosyal destek almasına yardım edin.
Her kriz durumu kendine özgü olmasına rağmen, krizden etkilenen insanların genellikle ihtiyaç duydukları şeyler aşağıda listelenmiştir.
Sık Görülen İhtiyaçlar:
· Barınak, yiyecek, su ve sağlık önlemleri gibi temel ihtiyaçlar,
· Yaralanmalar veya kronik (uzun dönemli) sağlık durumları için sağlık hizmetleri,
· Olay, sevdikleri ve mevcut hizmetler hakkında anlaşılır ve doğru bilgi,
· Sevdikleri, arkadaşları ve diğer sosyal destek unsurlarıyla iletişim kurabilmek,
· Bireyin kültür ve dini ile ilişkili özel desteğe erişmek,
· Önemli kararlarda danışılmak ve karar verme sürecine dâhil edilmek.
İnsanlar zorlu bir olaydan sonra incinebilir, yalıtılmış veya güçsüz hissedebilir. Bazı
durumlarda günlük yaşamları altüst olmuştur. Olağan desteklerine erişemeyebilirler
veya kendilerini birden bire stresli koşullarda yaşarken bulabilirler. Kişileri pratik
desteğe ulaştırmak Psikolojik İlk Yardım’ın en önemli bölümüdür. Psikolojik İlk Yardım’ın çoğu kez tek seferlik bir müdahale olduğunu ve yardım için orada sadece kısa bir süre için bulunabileceğinizi unutmayın. Krizden etkilenen insanlar iyileşmek için uzun dönemde kendi
başa çıkma becerilerini kullanmaya ihtiyaç duyacaklardır, insanlara kendilerine yardım etmeleri ve durumun kontrolünü yeniden kazanmaları için yardım edin.
1). İnsanların Temel İhtiyaçlarını Belirlemelerine ve Hizmetlerine Ulaşmalarına Yardım Edin.
insanların temel ihtiyaçlarını belirlemelerine yardım etmek için, aşağıdakileri göz önünde bulundurun:
· Bir kriz durumundan hemen sonra, stres altındaki kişinin yiyecek, su, barınak ve sağlık önlemleri gibi temel ihtiyaçlarını karşılamasına yardım edin.
· İnsanların ne gibi özel ihtiyaçları olduğunu öğrenin —sağlık hizmeti, giysi veya küçük çocukları beslemek için malzemeler (bardak ve biberon) gibi— ve onları bu ihtiyaçlarına ulaştırmaya çalışın.
· İncinebilecek veya ayrımcılığa maruz kalabilecek insanların gözden kaçmadığından emin olun.
· İzlemeye devam etme sözü verdiğiniz kişileri izleyin.
2). Problemleriyle Baş Etmelerine Yardım Edin.
Stres altındaki kişiler yoğun endişe ve korku hissedebilir. En acil ihtiyaçlarını düşünmelerine ve bu ihtiyaçları belirlemelerine ve öncelik sırasına koymalarına yardım edin. Örneğin, öncelikle neye ihtiyaçları olduğu ve neyin daha sonraya ertelenebileceği hakkında düşünmelerini isteyebilirsiniz. Bazı konuları yönetebilmek kişiye daha güçlü bir kontrol duygusu verecek ve baş etme becerilerini güçlendirecektir.
· Kişilerin mevcut durumda onlara yardımcı olabilecek, aile ve arkadaşlar gibi destek sistemlerini belirlemesinde yardımcı olun,
· Kişilere ihtiyaçlarını karşılamaları için pratik öneriler verin (örneğin, gıda dağıtımı ya da maddi desteklere nasıl ulaşacağını açıklayın),
· Kişilerden geçmişte zor durumlarla nasıl başa çıktıklarını düşünmelerini isteyin ve mevcut durumla başa çıkma yeteneklerini fark etmelerini sağlayın,
· Kişiye nelerin kendilerini daha iyi hissetmelerini sağlayacağını sorun. Olumlu
başa çıkma stratejilerini kullanmaları ve olumsuz başa çıkma stratejilerinden
kaçınmaları için cesaretlendirin (aşağıdaki tablodan faydalananın).
Başa Çıkma
Herkes doğal başa çıkma yollarına sahiptir, insanları, olumsuz stratejilerden kaçınarak olumlu başa çıkma stratejilerini kullanmaları için destekleyin. Bu durum kişilerin daha güçlü hissetmelerine ve kontrol duygusunu yeniden kazanmalarına yardım edecektir. Aşağıdaki önerileri kişinin kültürü ve mevcut kriz durumunun koşullarını göz önüne alarak uyarlayın.
|
Olumlu başa çıkma
stratejilerini güçlendirin:
|
Yeterince dinlenin.
Mümkün olduğunca düzenli yiyin ve su için.
Aile ve arkadaşlarınızla konuşun ve vakit geçirin.
Problemlerinizi güvendiğiniz biriyle tartışın.
Rahatlamanıza yardımcı olacak faaliyetler yapın (yürümek, şarkı söylemek, dua etmek, çocuklarla oynamak gibi).
Fiziksel egzersiz yapın.
Krizdeki başkalarına yardım etmenin güvenli yollarını bulun ve toplumsal faaliyetlere katılın.
|
|
Olumsuz başa
çıkma
stratejilerinden
kaçının:
|
Uyuşturucu madde, sigara ve alkol kullanmayın.
Bütün gün uyumayın.
Dinlenmeden veya rahatlamadan bütün gün çalışmayın.
Kendinizi arkadaşlarınızdan veya sevdiklerinizden soyutlamayın.
Temel kişisel temizliğinizi ihmal etmeyin.
Şiddet uygulamayın.
|
3). Bilgi Verin.
Kriz olayından etkilenen insanlar şu konular hakkında doğru bilgiye ulaşmak isteyecektir.
· Olay
· Olaydan etkilenen tanıdıkları veya başkaları
· Güvenlikleri
· Hakları
· Hizmetlere ve ihtiyaç duydukları şeylere nasıl ulaşacakları
Kriz durumundan sonra doğru bilgi almak güç olabilir. Bu durum kriz hakkında bilgiler netlik kazandıkça ve iyileştirme çalışmaları yoluna girdikçe değişecek Dedikodular yayılabilir. Her an bütün cevaplara sahip olmayabilirsiniz ama r olduğu yerlerde:
· Doğru bilgiyi ve gelişmeleri nereden ve ne zaman alacağınızı öğrenin,
· İnsanlara destek sunmadan önce olabildiğince çok bilgi almaya çalışın
· Kriz durumu, güvenlik konuları, mevcut hizmetler ve kayıp veya yaralı
insanların durumu ve nerelerde olduğu hakkında bilginizi güncel tutmaya çalışın,
· Kişilere neler olduğunun ve planların anlatıldığından emin olun,
· Kişilerin mevcut hizmetler (sağlık hizmetleri, aile izleme, barınak, gıda
gibi) hakkında bilgi sahibi olduğundan ve hizmetlere ulaşabileceklerim
emin olun,
· İnsanlara hizmetler için irtibat bilgilerini sağlayın veya onları doğrudan
yönlendirin,
· İncinebilir insanların da mevcut hizmetleri bildiğinden emin olun.
Krizden etkilenen insanlara bilgi verirken:
· Sağladığınız bilginin kaynağını ve ne kadar güvenilir olduğunu açıklayın.
· Sadece bildiğiniz şeyleri söyleyin, bilgi uydurmayın ve yanlış güvence vermeyin.
· Mesajlarınızı basit ve doğru tutun; bilgiyi anladıklarından ve duyduklarından emin olmak için mesajları tekrarlayın.
· Gruplar halinde bilgi vermek, herkesin aynı mesajı alması açısından faydalı olabilir.
· Gelişmeler hakkında bilgilendirme yapacaksanız yerini ve zamanını bildirin.
Bilgi verirken, yardım hizmeti sunan biri olsanız bile, beklentileri yerine getirilemeyen kişilerin öfke ve hayal kırıklığının hedefi olabileceğinizi unutmayın. Bu durumlarda, sakin ve anlayışlı olmaya çalışın.
4). İnsanların Sevdikleriyle Bağlantı Kurmasına ve Sosyal Destek Almasına Yardım Edin.
Bir krizden sonra yeterli sosyal desteğe sahip olan insanların olmayanlara göre krizle daha iyi başa çıktıkları saptanmıştır. Bu nedenle, insanların sevdikleri ile bağlantı kurmaları ve sosyal destek almaları Psikolojik İlk Yardım’ın önemli bir parçasıdır.
· Aileleri bir arada tutmaya; çocukları, ebeveynleri ve sevdikleriyle bir arada tutmaya yardımcı olun.
· İnsanların arkadaşları ve akrabalarıyla bağlantı kurmalarına ve böylece onlardan destek almalarına yardım edin; örneğin, sevdiklerini aramaları için bir yol sağlayın.
· Eğer bir kişi dua, ibadet ya da dini liderlerden destek almanın yararlı olacağını söylerse, bu kişilerle bağlantı kurmasını sağlayın. Aşağıdaki kutuda kriz durumları ve maneviyat hakkında öneriler verilmiştir.
· Krizden etkilenen insanları birbirlerine yardım etmelerini sağlamak için bir araya getirin. Örneğin, kişilerden yaşlıların bakımına yardım etmelerini isteyebilir ya da ailesi olmayan kişilerin diğer topluluk üyeleriyle bağlantı kurmalarını sağlayabilirsiniz.
Kriz ve Maneviyat
Bir kriz durumunda, kişinin maneviyatı veya dini inançları, olayları anlamlandırmasına yardım ederek ve umut vererek, üzüntü ve acılarını aşmasına yardımcı olabilir. Dua edebilmek ve ritüelleri uygulayabilmek büyük bir rahatlık sağlayabilir. Bununla birlikte, kriz deneyimi —özellikle korkunç kriz karşısında— insanların inançlarını sorgulamalarına neden olabilir. Kişi inanç karşı gelebilir veya bu deneyimle inançları güçlenebilir ya da değişebilir. Aşağıda, üzücü bir olaydan sonra yardım ve destek sağlamanın manevi boyutu ile ilgili bazı öneriler bulunmaktadır:
· Kişilerin dini inançlarının farkında olun ve bunlara saygı gösterin.
· Kişiye genellikle kendilerini daha iyi hissetmesini sağlayan şeyleri sorun.
· Durumla baş etmelerini kolaylaştıracak şeyler yapmaları konusunda destekleyin, özellikle de manevi ritüellerden bahsediyorlarsa bunları yapmaları konusunda cesaretlendirin.
· Kişilerin manevi inançlarını ve sorularını yargılamaksızın saygılı biçimde dinleyin.
· Kendi inançlarınızı, krize ilişkin manevi ve dini yorumlarınızı kişiye dayatmaya çalışmayın.
· Kişi sizin yorumunuzu sorsa bile, kriz durumunun yorumlanmasına ya da manevi inanca dair olumlu ya da olumsuz bir yorumda bulunmayın.